‘In het hart van elke winter
zit een trillende lente
en achter de sluier van elke nacht
zit een glimlachende dageraad’
(Kahill Gibran, Syrisch dichter)
Pasen is zo oud als de weg naar Kralingen. Over de hele wereld viert men het einde van de winter en de binnenkomst van de lente. Het nieuwe leven kondigt zich aan. Wat zouden de maanden november tot en met februari treurig zijn als we niet wisten dat het lente wordt in maart. ‘Spring is in the air’, je voelt het, je ruikt het; nieuw perspectief wordt geboren. Met dans en zang noteert de dichter: ‘Leven uw naam is lente!’ Op zoek naar een synoniem voor lente kom je onherroepelijk Pasen tegen. Pasen en de lente zijn onlosmakelijk aan elkaar gekoppeld. In beide ligt de hoop op vitaliteit, uitzicht op een nieuwe doorstart. Niet voor niets verwijst het woord naar het Latijnse Pacua, hetgeen te koppelen valt aan weide, in de sfeer van jong, fris gras. Na het grijsgrauwe weer van de winterdagen gaan de staldeuren wagenwijd open en ondergaan de koeien de uitzinnige vreugde van het sappige groene gras als uiting van het nieuwe leven. Zelfs het doorgaans sombere journaal ruimt er ruim tijd voor in. De Lente en Pasen zijn een en hetzelfde.
Pasen kent van oudsher ook een relatie met het joodse feest Pesach, wat nauw verbonden is met de uittocht uit Egypte. Na jaren van gedeprimeerdheid, uitzichtloosheid en slavernij start de weg naar het beloofde land van melk en honing. Door de God van Israël staat een nieuw leven voor de deur waar men gretig gebruik van maakt. Het Israëlische Pesach begint met de Seideravond, de avond van 14 nisan en duurt zeven of acht dagen. Het feest gaat traditioneel gepaard met het slachten van een lam, het eten van ongezuurd brood en het drinken van wijn, terwijl men uitzicht heeft op het land van belofte en hoop. Er gloort nieuw leven.
Het Christendom stapt in deze traditie. Volgens het evangelie vindt het Laatste Avondmaal van Jezus plaats tijdens zo’n Seideravond. Ook zijn kruising de volgende dag en de wederopstanding drie dagen later, gebeuren tijdens het joodse feest. Op deze manier raken het joodse Pesach en de dood van Christus direct met elkaar verbonden. Gaandeweg verschuift de aandacht van de Christenen meer en meer naar het belang van de wederopstanding van Jezus en laat men de joodse aspecten van de Pesach wat achterwege. Tijdens het concilie van Nicea in 325 wordt de viering van Pasen definitief losgekoppeld van het joodse feest. Beslist wordt dat paaszondag voortaan ieder jaar gevierd wordt op de zondag na de eerste volle maan van de lente. Op de donderdag ervoor, Witte Donderdag, herinnert het Laatste Avondmaal aan het laatste samenzijn. Op Goede Vrijdag wordt de kruisiging van Jezus herdacht.
Pasen herinnert in beide vormen aan de overwinning op het kwaad, aan de uiteindelijke ‘bevrijding.’ Voor de een is het Egypte, voor de ander de overwinning op de dood. Beide brengen daarmee tot uitdrukking, dat slavernij, knechtschap, niet onoverwinnelijk en de dood niet langer het absolute einde is. Het betere verslaat het slechte. In die hoop komen de Christenen al eeuwen bij elkaar om het met elkaar te vieren. Het feest van nieuw leven, nieuwe hoop, geïnspireerd door haar Stichter, die voorgaat.
In de loop der tijd raakt Pasen vermengd met een aantal hier te lande al bestaande lentegebruiken. Zo staan eieren bijvoorbeeld symbool voor de vruchtbaarheid en de geboorte van het nieuwe jaargetijde. In de Germaanse heilige-boom cultus is het gebruikelijk om de komst van de lente te vieren door eieren in die boom te hangen. Maar er ontwikkelt zich ook een meer praktische verklaring van het paasei. Deze houdt voornamelijk verband met de periode van het vasten. In de veertig dagen voorafgaand aan Pasen is het namelijk voor christenen verboden om vlees en zuivel te eten. Menigeen beschouwde eieren als zuivel met als gevolg dat men aan het eind van de vasten er bijna in omkomt. Een traditie wordt dan snel geboren om juist met het eind van die vasten te starten met het nuttigen van al die hardgekookte eieren. Het kan verkeren.
Met de opkomst van het protestantisme in de 16e eeuw verdwijnt in grote delen van Noord-Europa de traditie van het gezamenlijk vasten. Omdat vele Duitse protestanten hun kinderen echter niet het genot van de paaseieren willen onthouden, bedenken zij waarschijnlijk de paashaas die de eieren op paaszondag voor hen verstopt. Zij die menen te weten, leggen een relatie met het feit dat dit dier al sinds de oudheid vanwege zijn vruchtbaarheid symbool staat voor het nieuwe leven. Maar er zijn meer tradities. Op Pasen worden in de avond op verschillende plekken paasvuren aangestoken. Vooral in het oosten en noorden van Nederland is dit erg populair. De oorsprong van dit paasgebruik komt -opnieuw- uit het heidens geloof. Het lentevuur luidt het nieuwe seizoen in en zal de zon aantrekken voor een rijke oogst in de zomer. Vandaag de dag zijn de vuren het symbool van licht en hoop en bedoeld om de winter te verdrijven. Een uitstekend hulpmiddel daarbij zijn ook de zogenoemde paaswandelingen. Hele families ontmoeten elkaar om samen de natuur te ontdekken en te genieten van de frisse lucht en het even frisse groen. Hier bestaat een verband met het gebeuren op de tweede paasdag, namelijk de herinnering aan de Emmaüsgangers die, radeloos geworden door de gebeurtenissen van de laatste dagen in Jerusalem, uiteindelijk dankzij Hem het Licht vinden.
Hoe je ook over Pasen denkt, of je gelovig bent of niet, Pasen kun je niet zomaar klakkeloos aan je voorbij laten gaan. Zelfs niet in deze Coronadagen, nu de kerken leeg blijven, we binnen moeten blijven, en met zeer beperkte familie mogen verkeren. Juist nu we toe zijn aan een nieuwe bevrijding. Nu we verlost willen worden van het Covid-19 virus. Nu we misschien meer als ooit tevoren samen lente willen vieren. Nu de lockdown een onneembaar obstakel vormt. En toch is er hoop. Hoop in de vorm van velen, die met man en macht werken aan onze gezondheid. Door mensen, die hoop bieden, perspectief bieden. Uitzicht op betere tijden, op melk en honing, op nieuw leven, een nieuwe lente. Daarom sluit ik me aan bij de aloude wens op het einde van elk joods paasfeest: ’Tot ziens in Jerusalem,’ of met de woorden van Maarten Luther, wanneer hij stelt:
‘De Heer heeft de belofte
van de opstanding niet alleen
in de boeken geschreven,
maar ook in elk lenteblad…’
Namens het stichtingsbestuur van Semper Vigilans, wens ik u allen een Zalig Paasfeest als opstap naar een fantastische lente.
Henk van Beers